Liber IX SHOW LINKS TO MANUSCRIPTS
1 | At non in Pharia manes iacuere favilla |
2 | nec cinis exiguus tantam conpescuit umbram; |
3 | prosiluit busto semustaque membra relinquens |
4 | degeneremque rogum sequitur convexa Tonantis. |
5 | qua niger astriferis conectitur axibus aer |
6 | quodque patet terras inter lunaeque meatus, |
7 | semidei manes habitant, quos ignea virtus |
8 | innocuos vita patientes aetheris imi |
9 | fecit et aeternos animam collegit in orbes: |
10 | non illuc auro positi nec ture sepulti |
11 | perveniunt. illic postquam se lumine vero |
12 | inplevit, stellasque vagas miratus et astra |
13 | fixa polis, vidit quanta sub nocte iaceret |
14 | nostra dies risitque sui ludibria trunci. |
15 | hinc super Emathiae campos et signa cruenti |
16 | Caesaris ac sparsas volitavit in aequore classes, |
17 | et scelerum vindex in sancto pectore Bruti |
18 | sedit et invicti posuit se mente Catonis. |
19 | ille, ubi pendebant casus dubiumque manebat |
20 | quem dominum mundi facerent civilia bella, |
21 | oderat et Magnum, quamvis comes isset in arma |
22 | auspiciis raptus patriae ductuque senatus; |
23 | at post Thessalicas clades iam pectore toto |
24 | Pompeianus erat. patriam tutore carentem |
25 | excepit, populi trepidantia membra refovit, |
26 | ignavis manibus proiectos reddidit enses, |
27 | nec regnum cupiens gessit civilia bella |
28 | nec servire timens. nil causa fecit in armis |
29 | ille sua: totae post Magni funera partes |
30 | libertatis erant. quas ne per litora fusas |
31 | colligeret rapido victoria Caesaris actu, |
32 | Corcyrae secreta petit ac mille carinis |
33 | abstulit Emathiae secum fragmenta ruinae. |
34 | quis ratibus tantis fugientia crederet ire |
35 | agmina, quis pelagus victas artasse carinas? |
36 | Dorida tum Malean et apertam Taenaron umbris, |
37 | inde Cythera petit, Boreaque urguente carinas |
38 | Graia fugit, Dictaea legit cedentibus undis |
39 | litora. tunc ausum classi praecludere portus |
40 | inpulit ac saevas meritum Phycunta rapinas |
41 | sparsit, et hinc placidis alto delabitur auris |
42 | in litus, Palinure, tuum (neque enim aequore tantum |
43 | Ausonio monimenta tenes, portusque quietos |
44 | testatur Libye Phrygio placuisse magistro), |
45 | cum procul ex alto tendentes vela carinae |
46 | ancipites tenuere animos, sociosne malorum |
47 | an veherent hostes: praeceps facit omne timendum |
48 | victor, et in nulla non creditur esse carina. |
49 | ast illae puppes luctus planctusque ferebant |
50 | et mala vel duri lacrimas motura Catonis. |
51 | nam, postquam frustra precibus Cornelia nautas |
52 | privignique fugam tenuit, ne forte repulsus |
53 | litoribus Phariis remearet in aequora truncus, |
54 | ostenditque rogum non iusti flamma sepulchri, |
55 | 'ergo indigna fui, ' dixit 'Fortuna, marito |
56 | accendisse rogum gelidosque effusa per artus |
57 | incubuisse viro, laceros exurere crines |
58 | membraque dispersi pelago conponere Magni, |
59 | vulneribus cunctis largos infundere fletus, |
60 | ossibus et tepida vestes inplere favilla, |
61 | quidquid ab exstincto licuisset tollere busto |
62 | in templis sparsura deum. sine funeris ullo |
63 | ardet honore rogus; manus hoc Aegyptia forsan |
64 | obtulit officium grave manibus. o bene nudi |
65 | Crassorum cineres: Pompeio contigit ignis |
66 | invidia maiore deum. similisne malorum |
67 | sors mihi semper erit? numquam dare iusta licebit |
68 | coniugibus? numquam plenas plangemus ad urnas? |
69 | quid porro tumulis opus est aut ulla requiris |
70 | instrumenta, dolor? non toto in pectore portas, |
71 | inpia, Pompeium? non imis haeret imago |
72 | visceribus? quaerat cineres victura superstes. |
73 | nunc tamen, hinc longe qui fulget luce maligna, |
74 | ignis adhuc aliquid Phario de litore surgens |
75 | ostendit mihi, Magne, tui. iam flamma resedit, |
76 | Pompeiumque ferens vanescit solis ad ortus |
77 | fumus, et invisi tendunt mihi carbasa venti. |
78 | linquere, siqua fides, Pelusia litora nolo. |
79 | non mihi nunc tellus Pompeio siqua triumphos |
80 | victa dedit, non alta terens Capitolia currus |
81 | gratior; elapsus felix de pectore Magnus: |
82 | hunc volumus quem Nilus habet, terraeque nocenti |
83 | non haerere queror; crimen commendat harenas. |
84 | tu pete bellorum casus et signa per orbem, |
85 | Sexte, paterna move; namque haec mandata reliquit |
86 | Pompeius vobis in nostra condita cura: |
87 | "me cum fatalis leto damnaverit hora, |
88 | excipite, o nati, bellum civile, nec umquam, |
89 | dum terris aliquis nostra de stirpe manebit, |
90 | Caesaribus regnare vacet. vel sceptra vel urbes |
91 | libertate sua validas inpellite fama |
92 | nominis: has vobis partes, haec arma relinquo. |
93 | inveniet classes quisquis Pompeius in undas |
94 | venerit, et noster nullis non gentibus heres |
95 | bella dabit: tantum indomitos memoresque paterni |
96 | iuris habete animos. uni parere decebit, |
97 | si faciet partes pro libertate, Catoni." |
98 | exsolui tibi, Magne, fidem, mandata peregi; |
99 | insidiae valuere tuae, deceptaque vixi |
100 | ne mihi commissas auferrem perfida voces. |
101 | iam nunc te per inane chaos, per Tartara, coniunx, |
102 | si sunt ulla, sequar, quam longo tradita leto |
103 | incertum est: poenas animae vivacis ab ipsa |
104 | ante feram. potuit cernens tua funera, Magne, |
105 | non fugere in mortem: planctu contusa peribit, |
106 | effluet in lacrimas: numquam veniemus ad enses |
107 | aut laqueos aut praecipites per inania iactus: |
108 | turpe mori post te solo non posse dolore.' |
109 | sic ubi fata, caput ferali obduxit amictu |
110 | decrevitque pati tenebras puppisque cavernis |
111 | delituit, saevumque arte conplexa dolorem |
112 | perfruitur lacrimis et amat pro coniuge luctum. |
113 | illam non fluctus stridensque rudentibus Eurus |
114 | movit et exurgens ad summa pericula clamor, |
115 | votaque sollicitis faciens contraria nautis |
116 | conposita in mortem iacuit favitque procellis. |
117 | prima ratem Cypros spumantibus accipit undis; |
118 | inde tenens pelagus, sed iam moderatior, Eurus |
119 | in Libycas egit sedes et castra Catonis. |
120 | tristis, ut in multo mens est praesaga timore, |
121 | aspexit patrios comites a litore Magnus |
122 | et fratrem; medias praeceps tunc fertur in undas. |
123 | 'dic ubi sit, germane, parens; stat summa caputque |
124 | orbis, an occidimus Romanaque Magnus ad umbras |
125 | abstulit? ' haec fatur; quem contra talia frater: |
126 | 'o felix, quem sors alias dispersit in oras |
127 | quique nefas audis: oculos, germane, nocentis |
128 | spectato genitore fero. non Caesaris armis |
129 | occubuit dignoque perit auctore ruinae: |
130 | rege sub inpuro Nilotica rura tenente, |
131 | hospitii fretus superis et munere tanto |
132 | in proavos, cecidit donati victima regni. |
133 | vidi ego magnanimi lacerantes pectora patris, |
134 | nec credens Pharium tantum potuisse tyrannum |
135 | litore Niliaco socerum iam stare putavi. |
136 | sed me nec sanguis nec tantum vulnera nostri |
137 | adfecere senis, quantum gestata per urbem |
138 | ora ducis, quae transfixo sublimia pilo |
139 | vidimus: haec fama est oculis victoris iniqui |
140 | servari, scelerisque fidem quaesisse tyrannum. |
141 | nam corpus Phariaene canes avidaeque volucres |
142 | distulerint, an furtivus, quem vidimus, ignis |
143 | solverit, ignoro. quaecumque iniuria fati |
144 | abstulit hos artus, superis haec crimina dono: |
145 | servata de parte queror. ' cum talia Magnus |
146 | audisset, non in gemitus lacrimasque dolorem |
147 | effudit, iustaque furens pietate profatur |
148 | 'praecipitate rates e sicco litore, nautae; |
149 | classis in adversos erumpat remige ventos. |
150 | ite, duces, mecum (nusquam civilibus armis |
151 | tanta fuit merces) inhumatos condere manes, |
152 | sanguine semiviri Magnum satiare tyranni. |
153 | non ego Pellaeas arces adytisque retectum |
154 | corpus Alexandri pigra Mareotide mergam? |
155 | non mihi pyramidum tumulis evolsus Amasis |
156 | atque alii reges Nilo torrente natabunt? |
157 | omnia dent poenas nudo tibi, Magne, sepulchra. |
158 | evolvam busto iam numen gentibus Isim |
159 | et tectum lino spargam per vulgus Osirim |
160 | (et sacer in Magni cineres mactabitur Apis) |
161 | suppositisque deis uram caput. has mihi poenas |
162 | terra dabit: linquam vacuos cultoribus agros, |
163 | nec, Nilus cui crescat, erit; solusque tenebis |
164 | Aegypton, genitor, populis superisque fugatis.' |
165 | dixerat, et classem saevus rapiebat in undas; |
166 | sed Cato laudatam iuvenis conpescuit iram. |
167 | interea totis audito funere Magni |
168 | litoribus sonuit percussus planctibus aether, |
169 | exemploque carens et nulli cognitus aevo |
170 | luctus erat, mortem populos deflere potentis. |
171 | sed magis, ut visa est lacrimis exhausta, solutas |
172 | in vultus effusa comas, Cornelia puppe |
173 | egrediens, rursus geminato verbere plangunt. |
174 | ut primum in sociae pervenit litora terrae, |
175 | collegit vestes miserique insignia Magni |
176 | armaque et inpressas auro, quas gesserat olim. |
177 | exuvias pictasque togas, velamina summo |
178 | ter conspecta Iovi, funestoque intulit igni. |
179 | ille fuit miserae Magni cinis. accipit omnis |
180 | exemplum pietas, et toto litore busta |
181 | surgunt Thessalicis reddentia manibus ignem. |
182 | sic, ubi depastis summittere gramina campis |
183 | et renovare parans hibernas Apulus herbas |
184 | igne fovet terras, simul et Garganus et arva |
185 | vulturis et calidi lucent buceta Matini. |
186 | non tamen ad Magni pervenit gratius umbras |
187 | omne quod in superos audet convicia vulgus |
188 | Pompeiumque deis obicit, quam pauca Catonis |
189 | verba sed a pleno venientia pectore veri. |
190 | 'civis obit' inquit 'multum maioribus inpar |
191 | nosse modum iuris, sed in hoc tamen utilis aevo, |
192 | cui non ulla fuit iusti reverentia; salva |
193 | libertate potens, et solus plebe parata |
194 | privatus servire sibi, rectorque senatus, |
195 | sed regnantis, erat. nil belli iure poposcit, |
196 | quaeque dari voluit voluit sibi posse negari. |
197 | inmodicas possedit opes, sed plura retentis |
198 | intulit. invasit ferrum, sed ponere norat. |
199 | praetulit arma togae, sed pacem armatus amavit. |
200 | iuvit sumpta ducem, iuvit dimissa potestas. |
201 | casta domus luxuque carens corruptaque numquam |
202 | fortuna domini. clarum et venerabile nomen |
203 | gentibus et multum nostrae quod proderat urbi. |
204 | olim vera fides Sulla Marioque receptis |
205 | libertatis obit: Pompeio rebus adempto |
206 | nunc et ficta perit. non iam regnare pudebit, |
207 | nec color imperii nec frons erit ulla senatus. |
208 | o felix, cui summa dies fuit obvia victo |
209 | et cui quaerendos Pharium scelus obtulit enses. |
210 | forsitan in soceri potuisses vivere regno. |
211 | scire mori sors prima viris, set proxima cogi. |
212 | et mihi, si fatis aliena in iura venimus, |
213 | fac talem, Fortuna, Iubam; non deprecor hosti |
214 | servari, dum me servet cervice recisa.' |
215 | vocibus his maior, quam si Romana sonarent |
216 | rostra ducis laudes, generosam venit ad umbram |
217 | mortis honos. fremit interea discordia vulgi, |
218 | castrorum bellique piget post funera Magni; |
219 | cum Tarcondimotus linquendi signa Catonis |
220 | sustulit. hunc rapta fugientem classe secutus |
221 | litus in extremum tali Cato voce notavit: |
222 | 'o numquam pacate Cilix, iterumne rapinas |
223 | vadis in aequoreas? Magnum fortuna removit, |
224 | iam pelago pirata redis. ' tum respicit omnis |
225 | in coetu motuque viros; quorum unus aperta |
226 | mente fugae tali conpellat voce regentem: |
227 | 'nos, Cato, da veniam, Pompei duxit in arma, |
228 | non belli civilis amor, partesque favore |
229 | fecimus. ille iacet quem paci praetulit orbis, |
230 | causaque nostra perit: patrios permitte penates |
231 | desertamque domum dulcesque revisere natos. |
232 | nam quis erit finis si nec Pharsalia pugnae |
233 | nec Pompeius erit? perierunt tempora vitae, |
234 | mors eat in tutum; iustas sibi nostra senectus |
235 | prospiciat flammas: bellum civile sepulchra |
236 | vix ducibus praestare potest. non barbara victos |
237 | regna manent, non Armenium mihi saeva minatur |
238 | aut Scythicum fortuna iugum: sub iura togati |
239 | civis eo. quisquis Magno vivente secundus, |
240 | hic mihi primus erit. sacris praestabitur umbris |
241 | summus honor; dominum, quam clades cogit, habebo, |
242 | nullum, Magne, ducem: te solum in bella secutus |
243 | post te fata sequar; nec enim sperare secunda |
244 | fas mihi nec liceat. fortuna cuncta tenentur |
245 | Caesaris, Emathium sparsit victoria ferrum; |
246 | clausa fides miseris, et toto solus in orbe est |
247 | qui velit ac possit victis praestare salutem. |
248 | Pompeio scelus est bellum civile perempto, |
249 | quo fuerat vivente fides. si publica iura, |
250 | si semper sequeris patriam, Cato, signa petamus |
251 | Romanus quae consul habet. ' sic ille profatus |
252 | insiluit puppi iuvenum comitante tumultu. |
253 | actum Romanis fuerat de rebus, et omnis |
254 | indiga servitii fervebat litore plebes: |
255 | erupere ducis sacro de pectore voces. |
256 | 'ergo pari voto gessisti bella, iuventus, |
257 | tu quoque pro dominis, et Pompeiana fuisti |
258 | non Romana manus? quod non in regna laboras, |
259 | quod tibi, non ducibus, vivis morerisque, quod orbem |
260 | adquiris nulli, quod iam tibi vincere tutum est, |
261 | bella fugis quaerisque iugum cervice vacanti |
262 | et nescis sine rege pati. nunc causa pericli |
263 | digna viris. potuit vestro Pompeius abuti |
264 | sanguine: nunc patriae iugulos ensesque negatis, |
265 | cum prope libertas? unum fortuna reliquit |
266 | iam tribus e dominis. pudeat: plus regia Nili |
267 | contulit in leges et Parthi militis arcus. |
268 | ite, o degeneres, Ptolemaei munus et arma |
269 | spernite. quis vestras ulla putet esse nocentes |
270 | caede manus? credet faciles sibi terga dedisse, |
271 | credet ab Emathiis primos fugisse Philippis. |
272 | vadite securi; meruistis iudice vitam |
273 | Caesare non armis, non obsidione subacti. |
274 | o famuli turpes, domini post fata prioris |
275 | itis ad heredem. cur non maiora mereri |
276 | quam vitam veniamque libet? rapiatur in undas |
277 | infelix coniunx Magni prolesque Metelli, |
278 | ducite Pompeios, Ptolemaei vincite munus. |
279 | nostra quoque inviso quisquis feret ora tyranno |
280 | non parva mercede dabit: sciat ista iuventus |
281 | cervicis pretio bene se mea signa secutam. |
282 | quin agite et magna meritum cum caede parate: |
283 | ignavum scelus est tantum fuga. ' dixit, et omnes |
284 | haud aliter medio revocavit ab aequore puppes |
285 | quam, simul effetas linquunt examina ceras |
286 | atque oblita favi non miscent nexibus alas |
287 | sed sibi quaeque volat nec iam degustat amarum |
288 | desidiosa thymum, Phrygii sonus increpat aeris, |
289 | attonitae posuere fugam studiumque laboris |
290 | floriferi repetunt et sparsi mellis amorem: |
291 | gaudet in Hyblaeo securus gramine pastor |
292 | divitias servasse casae. sic voce Catonis |
293 | inculcata viris iusti patientia Martis. |
294 | iamque actu belli non doctas ferre quietem |
295 | constituit mentes serieque agitare laborum. |
296 | primum litoreis miles lassatur harenis. |
297 | proximus in muros et moenia Cyrenarum |
298 | est labor: exclusus nulla se vindicat ira, |
299 | poenaque de victis sola est vicisse Catoni. |
300 | inde peti placuit Libyci contermina Mauris |
301 | regna Iubae, sed iter mediis natura vetabat |
302 | Syrtibus: hanc audax sperat sibi cedere virtus. |
303 | Syrtes vel, primam mundo natura figuram |
304 | cum daret, in dubio pelagi terraeque reliquit |
305 | (nam neque subsedit penitus, quo stagna profundi |
306 | acciperet, nec se defendit ab aequore tellus, |
307 | ambigua sed lege loci iacet invia sedes, |
308 | aequora fracta vadis abruptaque terra profundo, |
309 | et post multa sonant proiecti litora fluctus: |
310 | sic male deseruit nullosque exegit in usus |
311 | hanc partem natura sui); vel plenior alto |
312 | olim Syrtis erat pelago penitusque natabat, |
313 | sed rapidus Titan ponto sua lumina pascens |
314 | aequora subduxit zonae vicina perustae; |
315 | et nunc pontus adhuc Phoebo siccante repugnat, |
316 | mox, ubi damnosum radios admoverit aevum, |
317 | tellus Syrtis erit; nam iam brevis unda superne |
318 | innatat et late periturum deficit aequor. |
319 | ut primum remis actum mare propulit omne |
320 | classis onus, densis fremuit niger imbribus Auster. |
321 | in sua regna furens temptatum classibus aequor |
322 | turbine defendit longeque a Syrtibus undas |
323 | egit et inlato confregit litore pontum. |
324 | tum, quarum recto deprendit carbasa malo, |
325 | eripuit nautis, frustraque rudentibus ausis |
326 | vela negare Noto spatium vicere carinae, |
327 | atque ultra proram tumuit sinus. omnia siquis |
328 | providus antemnae suffixit lintea summae, |
329 | vincitur et nudis avertitur armamentis. |
330 | sors melior classi quae fluctibus incidit altis |
331 | et certo iactata mari. quaecumque levatae |
332 | arboribus caesis flatum effudere prementem, |
333 | abstulit has liber ventis contraria volvens |
334 | aestus et obnixum victor detrusit in Austrum. |
335 | has vada destituunt, atque interrupta profundo |
336 | terra ferit puppes, dubioque obnoxia fato |
337 | pars sedet una ratis, pars altera pendet in undis. |
338 | tum magis inpactis brevius mare terraque saepe |
339 | obvia consurgens: quamvis elisus ab Austro, |
340 | saepe tamen cumulos fluctus non vincit harenae. |
341 | eminet in tergo pelagi procul omnibus arvis |
342 | inviolatus aqua sicci iam pulveris agger; |
343 | stant miseri nautae, terraeque haerente carina |
344 | litora nulla vident. sic partem intercipit aequor, |
345 | pars ratium maior regimen clavumque secuta est |
346 | tuta fuga, nautasque loci sortita peritos |
347 | torpentem Tritonos adit inlaesa paludem. |
348 | hanc, ut fama, deus quem toto litore pontus |
349 | audit ventosa perflantem marmora concha, |
350 | hanc et Pallas amat, patrio quae vertice nata |
351 | terrarum primam Libyen (nam proxima caelo est, |
352 | ut probat ipse calor) tetigit, stagnique quieta |
353 | vultus vidit aqua posuitque in margine plantas |
354 | et se dilecta Tritonida dixit ab unda. |
355 | quam iuxta Lethon tacitus praelabitur amnis, |
356 | infernis, ut fama, trahens oblivia venis, |
357 | atque, insopiti quondam tutela draconis, |
358 | Hesperidum pauper spoliatis frondibus hortus. |
359 | invidus, annoso qui famam derogat aevo, |
360 | qui vates ad vera vocat. fuit aurea silva |
361 | divitiisque graves et fulvo germine rami |
362 | virgineusque chorus, nitidi custodia luci, |
363 | et numquam somno damnatus lumina serpens |
364 | robora conplexus rutilo curvata metallo. |
365 | abstulit arboribus pretium nemorique laborem |
366 | Alcides, passusque inopes sine pondere ramos |
367 | rettulit Argolico fulgentia poma tyranno. |
368 | his igitur depulsa locis eiectaque classis |
369 | Syrtibus haut ultra Garamantidas attigit undas, |
370 | sed duce Pompeio Libyae melioris in oris |
371 | mansit. at inpatiens virtus haerere Catonis |
372 | audet in ignotas agmen committere gentes |
373 | armorum fidens et terra cingere Syrtim. |
374 | hoc eadem suadebat hiemps quae clauserat aequor; |
375 | et spes imber erat nimios metuentibus ignes, |
376 | ut neque sole viam nec duro frigore saevam |
377 | inde polo Libyes, hinc bruma temperet annus. |
378 | atque ingressurus steriles sic fatur harenas: |
379 | 'o quibus una salus placuit mea castra secutis |
380 | indomita cervice mori, conponite mentes |
381 | ad magnum virtutis opus summosque labores. |
382 | vadimus in campos steriles exustaque mundi, |
383 | qua nimius Titan et rarae in fontibus undae, |
384 | siccaque letiferis squalent serpentibus arva. |
385 | durum iter ad leges patriaeque ruentis amorem. |
386 | per mediam Libyen veniant atque invia temptent, |
387 | siquibus in nullo positum est euadere voto, |
388 | siquibus ire sat est. neque enim mihi fallere quemquam |
389 | est animus tectoque metu perducere vulgus. |
390 | hi mihi sint comites, quos ipsa pericula ducent, |
391 | qui me teste pati vel quae tristissima pulchrum |
392 | Romanumque putant. at, qui sponsore salutis |
393 | miles eget capiturque animae dulcedine, vadat |
394 | ad dominum meliore via. dum primus harenas |
395 | ingrediar primusque gradus in pulvere ponam, |
396 | me aetherius feriat, mihi plena veneno |
397 | occurrat serpens, fatoque pericula vestra |
398 | praetemptate meo. sitiat quicumque bibentem |
399 | viderit, aut umbras nemorum quicumque petentem |
400 | aestuet, aut equitem peditum praecedere turmas |
401 | deficiat: siquo fuerit discrimine notum |
402 | dux an miles eam. serpens, sitis, ardor harenae |
403 | dulcia virtuti; gaudet patientia duris; |
404 | laetius est, quotiens magno sibi constat, honestum. |
405 | sola potest Libye turba praestare malorum |
406 | ut deceat fugisse viros. ' sic ille paventis |
407 | incendit virtute animos et amore laborum, |
408 | inreducemque viam deserto limite carpit; |
409 | et sacrum parvo nomen clausura sepulchro |
410 | invasit Libye securi fata Catonis. |
411 | tertia pars rerum Libye, si credere famae |
412 | cuncta velis; at, si ventos caelumque sequaris, |
413 | pars erit Europae. nec enim plus litora Nili |
414 | quam Scythicus Tanais primis a Gadibus absunt, |
415 | unde Europa fugit Libyen et litora flexu |
416 | Oceano fecere locum; sed maior in unam |
417 | orbis abit Asiam. nam, cum communiter istae |
418 | effundant Zephyrum, Boreae latus illa sinistrum |
419 | contingens dextrumque Noti discedit in ortus |
420 | Eurum sola tenens. Libycae quod fertile terraest |
421 | vergit in occasus; sed et haec non fontibus ullis |
422 | solvitur: Arctoos raris Aquilonibus imbres |
423 | accipit et nostris reficit sua rura serenis. |
424 | in nullas vitiatur opes; non aere nec auro |
425 | excoquitur, nullo glaebarum crimine pura |
426 | et penitus terra est. tantum Maurusia genti |
427 | robora divitiae, quarum non noverat usum, |
428 | sed citri contenta comis vivebat et umbra. |
429 | in nemus ignotum nostrae venere secures, |
430 | extremoque epulas mensasque petimus ab orbe. |
431 | at, quaecumque vagam Syrtim conplectitur ora |
432 | sub nimio proiecta die, vicina perusti |
433 | aetheris, exurit messes et pulvere Bacchum |
434 | enecat et nulla putris radice tenetur. |
435 | temperies vitalis abest, et nulla sub illa |
436 | cura Iovis terra est; natura deside torpet |
437 | orbis et inmotis annum non sentit harenis. |
438 | hoc tam segne solum raras tamen exerit herbas, |
439 | quas Nasamon, gens dura, legit, qui proxima ponto |
440 | nudus rura tenet; quem mundi barbara damnis |
441 | Syrtis alit. nam litoreis populator harenis |
442 | inminet et nulla portus tangente carina |
443 | novit opes: sic cum toto commercia mundo |
444 | naufragiis Nasamones habent. hac ire Catonem |
445 | dura iubet virtus. illic secura iuventus |
446 | ventorum nullasque timens tellure procellas |
447 | aequoreos est passa metus. nam litore sicco, |
448 | quam pelago, Syrtis violentius excipit Austrum, |
449 | et terrae magis ille nocens. non montibus ortum |
450 | adversis frangit Libye scopulisque repulsum |
451 | dissipat et liquidas e turbine solvit in auras, |
452 | nec ruit in silvas annosaque robora torquens |
453 | lassatur: patet omne solum, liberque meatu |
454 | Aeoliam rabiem totis exercet harenis, |
455 | et non imbriferam contorto pulvere nubem |
456 | in flexum violentus agit: pars plurima terrae |
457 | tollitur et numquam resoluto vertice pendet. |
458 | regna videt pauper Nasamon errantia vento |
459 | discussasque domos, volitantque a culmine raptae |
460 | detecto Garamante casae. non altius ignis |
461 | rapta vehit; quantumque licet consurgere fumo |
462 | et violare diem, tantus tenet aera pulvis. |
463 | tum quoque Romanum solito violentior agmen |
464 | adgreditur, nullisque potest consistere miles |
465 | instabilis, raptis etiam quas calcat, harenis. |
466 | concuteret terras orbemque a sede moveret, |
467 | si solida Libye conpage et pondere duro |
468 | clauderet exesis Austrum scopulosa cavernis; |
469 | sed, quia mobilibus facilis turbatur harenis, |
470 | nusquam luctando stabilis manet, imaque tellus |
471 | stat, quia summa fugit. galeas et scuta virorum |
472 | pilaque contorsit violento spiritus actu |
473 | intentusque tulit magni per inania caeli. |
474 | illud in extrema forsan longeque remota |
475 | prodigium tellure fuit, delapsaque caelo |
476 | arma timent gentes hominumque erepta lacertis |
477 | a superis demissa putant. sic illa profecto |
478 | sacrifico cecidere Numae, quae lecta iuventus |
479 | patricia cervice movet: spoliaverat Auster |
480 | aut Boreas populos ancilia nostra ferentes. |
481 | sic orbem torquente Noto Romana iuventus |
482 | procubuit timuitque rapi; constrinxit amictus |
483 | inseruitque manus terrae nec pondere solo |
484 | sed nisu iacuit, vix sic inmobilis Austro; |
485 | qui super ingentis cumulos involuit harenae |
486 | atque operit tellure viros. vix tollere miles |
487 | membra valet multo congestu pulveris haerens. |
488 | alligat et stantis adfusae magnus harenae |
489 | agger, et inmoti terra surgente tenentur. |
490 | saxa tulit penitus discussis proruta muris |
491 | effuditque procul miranda sorte malorum: |
492 | qui nullas videre domos videre ruinas. |
493 | iamque iter omne latet nec sunt discrimina terrae: |
494 | (ulla nisi aetheriae medio velut aequore flammae) |
495 | sideribus novere viam; nec sidera tota |
496 | ostendit Libycae finitor circulus orae, |
497 | multaque devexo terrarum margine celat. |
498 | utque calor solvit quem torserat aera ventus, |
499 | incensusque dies, manant sudoribus artus, |
500 | arent ora siti. conspecta est parva maligna |
501 | unda procul vena, quam vix e pulvere miles |
502 | corripiens patulum galeae confudit in orbem |
503 | porrexitque duci. squalebant pulvere fauces |
504 | cunctorum, minimumque tenens dux ipse liquoris |
505 | inuidiosus erat. 'mene' inquit 'degener unum |
506 | miles in hac turba uacuum virtute putasti? |
507 | usque adeo mollis primisque caloribus inpar |
508 | sum visus? quanto poena tu dignior ista es, |
509 | qui populo sitiente bibas! ' sic concitus ira |
510 | excussit galeam, suffecitque omnibus unda. |
511 | ventum erat ad templum Libycis quod gentibus unum |
512 | inculti Garamantes habent. stat sortiger illic |
513 | Iuppiter, ut memorant, sed non aut fulmina vibrans |
514 | aut similis nostro, sed tortis cornibus Hammon. |
515 | non illic Libycae posuerunt ditia gentes |
516 | templa, nec Eois splendent donaria gemmis: |
517 | quamvis Aethiopum populis Arabumque beatis |
518 | gentibus atque Indis unus sit Iuppiter Hammon, |
519 | pauper adhuc deus est, nullis violata per aevum |
520 | divitiis delubra tenens, morumque priorum |
521 | numen Romano templum defendit ab auro. |
522 | esse locis superos testatur silva per omnem |
523 | sola virens Libyen. nam quidquid pulvere sicco |
524 | separat ardentem tepida Berenicida Lepti |
525 | ignorat frondes: solus nemus abstulit Hammon. |
526 | silvarum fons causa loco, qui putria terrae |
527 | alligat et domitas unda conectit harenas. |
528 | hic quoque nil obstat Phoebo, cum cardine summo |
529 | stat librata dies; truncum vix protegit arbor, |
530 | tam brevis in medium radiis conpellitur umbra. |
531 | deprensum est hunc esse locum qua circulus alti |
532 | solstitii medium signorum percutit orbem. |
533 | at tibi, quaecumque es Libyco gens igne dirempta, |
534 | in Noton umbra cadit, quae nobis exit in Arcton. |
535 | te segnis Cynosura subit, tu sicca profundo |
536 | mergi Plaustra putas, nullumque in vertice semper |
537 | sidus habes inmune mari; procul axis uterque est, |
538 | et fuga signorum medio rapit omnia caelo. |
539 | non obliqua meant, nec Tauro Scorpios exit |
540 | rectior aut Aries donat sua tempora Librae |
541 | aut Astraea iubet lentos descendere Pisces. |
542 | par Geminis Chiron, et idem, quod Carcinos ardens, |
543 | umidus Aegoceros nec plus Leo tollitur Urna. |
544 | stabant ante fores populi quos miserat Eos |
545 | cornigerique Iovis monitu nova fata petebant; |
546 | sed Latio cessere duci, comitesque Catonem |
547 | orant exploret Libycum memorata per orbem |
548 | numina, de fama tam longi iudicet aevi. |
549 | maximus hortator scrutandi voce deorum |
550 | eventus Labienus erat. 'sors obtulit' inquit |
551 | 'et fortuna viae tam magni numinis ora |
552 | consiliumque dei: tanto duce possumus uti |
553 | per Syrtes, bellisque datos cognoscere casus. |
554 | nam cui crediderim superos arcana daturos |
555 | dicturosque magis, quam sancto, vera, Catoni? |
556 | certe vita tibi semper derecta supernas |
557 | ad leges, sequerisque deum. datur, ecce, loquendi |
558 | cum Iove libertas: inquire in fata nefandi |
559 | Caesaris et patriae venturos excute mores. |
560 | iure suo populis uti legumque licebit, |
561 | an bellum civile perit? tua pectora sacra |
562 | voce reple; durae saltem virtutis amator |
563 | quaere quid est virtus et posce exemplar honesti.' |
564 | ille deo plenus tacita quem mente gerebat |
565 | effudit dignas adytis e pectore voces. |
566 | 'quid quaeri, Labiene, iubes? an liber in armis |
567 | occubuisse velim potius quam regna videre? |
568 | an sit vita nihil sed longa an differat aetas? |
569 | an noceat vis nulla bono fortunaque perdat |
570 | opposita virtute minas, laudandaque velle |
571 | sit satis et numquam successu crescat honestum? |
572 | scimus, et hoc nobis non altius inseret Hammon. |
573 | haeremus cuncti superis, temploque tacente |
574 | nil facimus non sponte dei; nec vocibus ullis |
575 | numen eget, dixitque semel nascentibus auctor |
576 | quidquid scire licet. sterilesne elegit harenas |
577 | ut caneret paucis, mersitque hoc pulvere verum, |
578 | estque dei sedes nisi terra et pontus et aer |
579 | et caelum et virtus? superos quid quaerimus ultra? |
580 | Iuppiter est quodcumque vides, quodcumque moveris. |
581 | sortilegis egeant dubii semperque futuris |
582 | casibus ancipites: me non oracula certum |
583 | sed mors certa facit. pavido fortique cadendum est: |
584 | hoc satis est dixisse Iovem. ' sic ille profatus |
585 | servataque fide templi discedit ab aris |
586 | non exploratum populis Hammona relinquens. |
587 | ipse manu sua pila gerit, praecedit anheli |
588 | militis ora pedes, monstrat tolerare labores, |
589 | non iubet, et nulla vehitur cervice supinus |
590 | carpentoque sedens; somni parcissimus ipse est; |
591 | ultimus haustor aquae quam, tandem fonte reperto, |
592 | indiga cogatur laticis pectare iuventus, |
593 | stat dum lixa bibat. si veris magna paratur |
594 | fama bonis et si successu nuda remoto |
595 | inspicitur virtus, quidquid laudamus in ullo |
596 | maiorum, fortuna fuit. quis Marte secundo, |
597 | quis tantum meruit populorum sanguine nomen? |
598 | hunc ego per Syrtes Libyaeque extrema triumphum |
599 | ducere maluerim, quam ter Capitolia curru |
600 | scandere Pompei, quam frangere colla Iugurthae. |
601 | ecce parens verus patriae, dignissimus aris, |
602 | Roma, tuis, per quem numquam iurare pudebit |
603 | et quem, si steteris umquam cervice soluta, |
604 | nunc, olim, factura deum es. iam spissior ignis, |
605 | et plaga, quam nullam superi mortalibus ultra |
606 | a medio fecere die, calcatur, et unda |
607 | rarior. inventus mediis fons unus harenis |
608 | largus aquae, sed quem serpentum turba tenebat |
609 | vix capiente loco; stabant in margine siccae |
610 | aspides, in mediis sitiebant dipsades undis. |
611 | ductor, ut aspexit perituros fonte relicto, |
612 | adloquitur. 'vana specie conterrite leti, |
613 | ne dubita, miles, tutos haurire liquores. |
614 | noxia serpentum est admixto sanguine pestis; |
615 | morsu virus habent et fatum dente minantur, |
616 | pocula morte carent. ' dixit, dubiumque venenum |
617 | hausit; et in tota Libyae fons unus harena |
618 | ille fuit de quo primus sibi posceret undam. |
619 | cur Libycus tantis exundet pestibus aer |
620 | fertilis in mortes, aut quid secreta nocenti |
621 | miscuerit natura solo, non cura laborque |
622 | noster scire valet, nisi quod vulgata per orbem |
623 | fabula pro vera decepit saecula causa. |
624 | finibus extremis Libyes, ubi fervida tellus |
625 | accipit Oceanum demisso sole calentem, |
626 | squalebant late Phorcynidos arva Medusae, |
627 | non nemorum protecta coma, non mollia sulco, |
628 | sed dominae vultu conspectis aspera saxis. |
629 | hoc primum natura nocens in corpore saevas |
630 | eduxit pestes; illis e faucibus angues |
631 | stridula fuderunt vibratis sibila linguis. |
632 | ipsa flagellabant gaudentis colla Medusae, |
633 | femineae cui more comae per terga solutae |
634 | surgunt adversa subrectae fronte colubrae |
635 | vipereumque fluit depexo crine venenum. |
636 | hoc habet infelix, cunctis inpune, Medusa, |
637 | quod spectare licet. nam rictus oraque monstri |
638 | quis timuit? quem, qui recto se lumine vidit, |
639 | passa Medusa mori est? rapuit dubitantia fata |
640 | praevenitque metus; anima periere retenta |
641 | membra, nec emissae riguere sub ossibus umbrae. |
642 | Eumenidum crines solos movere furores, |
643 | Cerberos Orpheo lenivit sibila cantu, |
644 | Amphitryoniades vidit, cum vinceret, hydram: |
645 | hoc monstrum timuit genitor numenque secundum |
646 | Phorcys aquis Cetoque parens ipsaeque sorores |
647 | Gorgones; hoc potuit caelo pelagoque minari |
648 | torporem insolitum mundoque obducere terram. |
649 | e caelo volucres subito cum pondere lapsae, |
650 | in scopulis haesere ferae, vicina colentes |
651 | Aethiopum totae riguerunt marmore gentes. |
652 | nullum animal visus patiens, ipsique retrorsum |
653 | effusi faciem vitabant Gorgonos angues. |
654 | illa sub Hesperiis stantem Titana columnis |
655 | in cautes Atlanta dedit; caeloque timente |
656 | olim Phlegraeo stantis serpente gigantas |
657 | erexit montes, bellumque inmane deorum |
658 | Pallados e medio confecit pectore Gorgon. |
659 | quo postquam partu Danaes et divite nimbo |
660 | ortum Parrhasiae vexerunt Persea pinnae |
661 | Arcados auctoris citharae liquidaeque palaestrae, |
662 | et subitus praepes Cyllenida sustulit harpen, |
663 | harpen alterius monstri iam caede rubentem |
664 | a Iove dilectae fuso custode iuvencae, |
665 | auxilium volucri Pallas tulit innuba fratri |
666 | pacta caput monstri, terraeque in fine Libyssae |
667 | Persea Phoebeos converti iussit ad ortus |
668 | Gorgonos averso sulcantem regna volatu, |
669 | et clipeum laevae fulvo dedit aere nitentem |
670 | in quo saxificam iussit spectare Medusam. |
671 | quam sopor aeternam tracturus morte quietem |
672 | obruit haud totam: vigilat pars magna comarum |
673 | defenduntque caput protenti crinibus hydri, |
674 | pars iacet in medios vultus oculisque tenebras. |
675 | ipsa regit trepidum Pallas, dextraque trementem |
676 | Perseos aversi Cyllenida derigit harpen |
677 | lata colubriferi rumpens confinia colli. |
678 | quos habuit vultus hamati vulnere ferri |
679 | caesa caput Gorgon! quanto spirare veneno |
680 | ora rear quantumque oculos effundere mortis! |
681 | nec Pallas spectare potest, vultusque gelassent |
682 | Perseos aversi, si non Tritonia densos |
683 | sparsisset crines texissetque ora colubris. |
684 | aliger in caelum sic rapta Gorgone fugit. |
685 | ille quidem pensabat iter propiusque secabat |
686 | aera, si medias Europae scinderet urbes: |
687 | Pallas frugiferas iussit non laedere terras |
688 | et parci populis. quis enim non praepete tanto |
689 | aethera respiceret? Zephyro convertitur ales |
690 | itque super Libyen, quae nullo consita cultu |
691 | sideribus Phoeboque vacat: premit orbita solis |
692 | exuritque solum; nec terra celsior ulla |
693 | nox cadit in caelum lunaeque meatibus obstat, |
694 | si flexus oblita vagi per recta cucurrit |
695 | signa nec in Borean aut in Noton effugit umbram. |
696 | illa tamen sterilis tellus fecundaque nulli |
697 | arva bono virus stillantis tabe Medusae |
698 | concipiunt dirosque fero de sanguine rores, |
699 | quos calor adiuvit putrique incoxit harenae. |
700 | hic quae prima caput movit de pulvere tabes |
701 | aspida somniferam tumida cervice levavit. |
702 | plenior huc sanguis et crassi gutta veneni |
703 | decidit; in nulla plus est serpente coactum. |
704 | ipsa caloris egens gelidum non transit in orbem |
705 | sponte sua, Niloque tenus metitur harenas; |
706 | sed (quis erit nobis lucri pudor?) inde petuntur |
707 | huc Libycae mortes et fecimus aspida mercem. |
708 | at non stare suum miseris passura cruorem |
709 | squamiferos ingens haemorrhois explicat orbes, |
710 | natus et ambiguae coleret qui Syrtidos arva |
711 | chersydros, tractique via fumante chelydri, |
712 | et semper recto lapsurus limite cenchris: |
713 | pluribus ille notis variatam tinguitur alvum |
714 | quam parvis pictus maculis Thebanus ophites. |
715 | concolor exustis atque indiscretus harenis |
716 | hammodytes, spinaque vagi torquente cerastae, |
717 | et scytale sparsis etiamnunc sola pruinis |
718 | exuvias positura suas, et torrida dipsas, |
719 | et gravis in geminum vergens caput amphisbaena, |
720 | et natrix violator aquae, iaculique volucres, |
721 | et contentus iter cauda sulcare parias, |
722 | oraque distendens avidus fumantia prester, |
723 | ossaque dissolvens cum corpore tabificus seps; |
724 | sibilaque effundens cunctas terrentia pestes, |
725 | ante venena nocens, late sibi summovet omne |
726 | vulgus et in vacua regnat basiliscus harena. |
727 | vos quoque, qui cunctis innoxia numina terris |
728 | serpitis, aurato nitidi fulgore dracones, |
729 | letiferos ardens facit Africa: ducitis altum |
730 | aera cum pinnis, armentaque tota secuti |
731 | rumpitis ingentes amplexi verbere tauros; |
732 | nec tutus spatio est elephans: datis omnia leto, |
733 | nec vobis opus est ad noxia fata veneno. |
734 | has inter pestes duro Cato milite siccum |
735 | emetitur iter, tot tristia fata suorum |
736 | insolitasque videns parvo cum vulnere mortes. |
737 | signiferum iuvenem Tyrrheni sanguinis Aulum |
738 | torta caput retro dipsas calcata momordit. |
739 | vix dolor aut sensus dentis fuit, ipsaque leti |
740 | frons caret invidia nec quicquam plaga minatur. |
741 | ecce, subit virus tacitum, carpitque medullas |
742 | ignis edax calidaque incendit viscera tabe. |
743 | ebibit umorem circum vitalia fusum |
744 | pestis et in sicco linguam torrere palato |
745 | coepit; defessos iret qui sudor in artus |
746 | non fuit, atque oculos lacrimarum vena refugit. |
747 | non decus imperii, non maesti iura Catonis |
748 | ardentem tenuere virum, ne spargere signa |
749 | auderet totisque furens exquireret arvis |
750 | quas poscebat aquas sitiens in corde venenum. |
751 | ille vel in Tanain missus Rhodanumque Padumque |
752 | arderet Nilumque bibens per rura vagantem. |
753 | accessit morti Libye, fatique minorem |
754 | famam dipsas habet terris adiuta perustis. |
755 | scrutatur venas penitus squalentis harenae, |
756 | nunc redit ad Syrtes et fluctus accipit ore, |
757 | aequoreusque placet, sed non et sufficit, umor. |
758 | nec sentit fatique genus mortemque veneni, |
759 | sed putat esse sitim; ferroque aperire tumentis |
760 | sustinuit venas atque os inplere cruore. |
761 | iussit signa rapi propere Cato: discere nulli |
762 | permissum est hoc posse sitim. sed tristior illo |
763 | mors erat ante oculos, miserique in crure Sabelli |
764 | seps stetit exiguus; quem flexo dente tenacem |
765 | avolsitque manu piloque adfixit harenis. |
766 | parva modo serpens, sed qua non ulla cruentae |
767 | tantum mortis habet. nam plagae proxima circum |
768 | fugit rupta cutis pallentiaque ossa retexit; |
769 | iamque sinu laxo nudum sine corpore vulnus. |
770 | membra natant sanie, surae fluxere, sine ullo |
771 | tegmine poples erat, femorum quoque musculus omnis |
772 | liquitur, et nigra destillant inguina tabe. |
773 | dissiluit stringens uterum membrana, fluuntque |
774 | viscera; nec, quantus toto de corpore debet, |
775 | effluit in terras, saevum sed membra venenum |
776 | decoquit, in minimum mors contrahit omnia virus. |
777 | quidquid homo est, aperit pestis natura profana: |
778 | vincula nervorum et laterum textura cavumque |
779 | pectus et abstrusum fibris vitalibus omne |
780 | morte patet. manant umeri fortesque lacerti, |
781 | colla caputque fluunt: calido non ocius Austro |
782 | nix resoluta cadit nec solem cera sequetur. |
783 | parva loquor, corpus sanie stillasse perustum: |
784 | hoc et flamma potest; sed quis rogus abstulit ossa? |
785 | haec quoque discedunt, putrisque secuta medullas |
786 | nulla manere sinunt rapidi vestigia fati. |
787 | Cinyphias inter pestes tibi palma nocendi est: |
788 | eripiunt omnes animam, tu sola cadaver. |
789 | ecce, subit facies leto diversa fluenti. |
790 | Nasidium Marsi cultorem torridus agri |
791 | percussit prester. illi rubor igneus ora |
792 | succendit, tenditque cutem pereunte figura |
793 | miscens cuncta tumor; toto iam corpore maior |
794 | humanumque egressa modum super omnia membra |
795 | efflatur sanies late pollente veneno; |
796 | ipse latet penitus congesto corpore mersus, |
797 | nec lorica tenet distenti pectoris auctum. |
798 | spumeus accenso non sic exundat aeno |
799 | undarum cumulus, nec tantos carbasa Coro |
800 | curvavere sinus. tumidos iam non capit artus |
801 | informis globus et confuso pondere truncus. |
802 | intactum volucrum rostris epulasque daturum |
803 | haud inpune feris non ausi tradere busto |
804 | nondum stante modo crescens fugere cadaver. |
805 | sed maiora parant Libycae spectacula pestes. |
806 | inpressit dentes haemorrhois aspera Tullo, |
807 | magnanimo iuueni miratorique Catonis. |
808 | utque solet pariter totis se fundere signis |
809 | Corycii pressura croci, sic omnia membra |
810 | emisere simul rutilum pro sanguine virus. |
811 | sanguis erant lacrimae; quaecumque foramina novit |
812 | umor, ab his largus manat cruor; ora redundant |
813 | et patulae nares; sudor rubet; omnia plenis |
814 | membra fluunt venis; totum est pro vulnere corpus. |
815 | at tibi, Laeve miser, fixus praecordia pressit |
816 | Niliaca serpente cruor, nulloque dolore |
817 | testatus morsus subita caligine mortem |
818 | accipis et socias somno descendis ad umbras. |
819 | non tam veloci corrumpunt pocula leto |
820 | stipite quae diro virgas mentita Sabaeas |
821 | toxica fatilegi carpunt matura Saitae. |
822 | ecce, procul saevos sterili se robore trunci |
823 | torsit et inmisit (iaculum vocat Africa) serpens |
824 | perque caput Pauli transactaque tempora fugit. |
825 | nil ibi virus agit: rapuit cum vulnere fatum. |
826 | deprensum est, quae funda rotat quam lenta volarent, |
827 | quam segnis Scythicae strideret harundinis aer. |
828 | quid prodest miseri basiliscus cuspide Murri |
829 | transactus? velox currit per tela venenum |
830 | invaditque manum; quam protinus ille retecto |
831 | ense ferit totoque semel demittit ab armo, |
832 | exemplarque sui spectans miserabile leti |
833 | stat tutus pereunte manu. quis fata putarit |
834 | scorpion aut vires maturae mortis habere? |
835 | ille minax nodis et recto verbere saevos |
836 | teste tulit caelo victi decus Orionis. |
837 | quis calcare tuas metuat, salpuga, latebras? |
838 | et tibi dant Stygiae ius in sua fila sorores. |
839 | sic nec clara dies nec nox dabat atra quietem |
840 | suspecta miseris in qua tellure iacebant. |
841 | nam neque congestae struxere cubilia frondes |
842 | nec culmis crevere tori, sed corpora fatis |
843 | expositi volvuntur humo, calidoque vapore |
844 | adliciunt gelidas nocturno frigore pestes, |
845 | innocuosque diu rictus torpente veneno |
846 | inter membra fovent. nec, quae mensura viarum |
847 | quisve modus, norunt caelo duce: saepe querentes |
848 | 'reddite, di, ' clamant 'miseris quae fugimus arma, |
849 | reddite Thessaliam. patimur cur segnia fata |
850 | in gladios iurata manus? pro Caesare pugnant |
851 | dipsades et peragunt civilia bella cerastae. |
852 | ire libet qua zona rubens atque axis inustus |
853 | solis equis; iuvat aetheriis ascribere causis |
854 | quod peream, caeloque mori. nil, Africa, de te |
855 | nec de te, natura, queror: tot monstra ferentem |
856 | gentibus ablatum dederas serpentibus orbem, |
857 | inpatiensque solum Cereris cultore negato |
858 | damnasti atque homines voluisti desse venenis. |
859 | in loca serpentum nos venimus: accipe poenas |
860 | tu, quisquis superum commercia nostra perosus |
861 | hinc torrente plaga, dubiis hinc Syrtibus orbem |
862 | abrumpens medio posuisti limite mortes. |
863 | per secreta tui bellum civile recessus |
864 | vadit, et arcani miles tibi conscius orbis |
865 | claustra ferit mundi. forsan maiora supersunt |
866 | ingressis: coeunt ignes stridentibus undis |
867 | et premitur natura poli; set longius istac |
868 | nulla iacet tellus, quam fama cognita nobis |
869 | tristia regna Iubae. quaeremus forsitan istas |
870 | serpentum terras: habet hoc solacia caelum: |
871 | vivit adhuc aliquid. patriae non arva requiro |
872 | Europamque alios soles Asiamque videntem: |
873 | qua te parte poli, qua te tellure reliqui, |
874 | Africa? Cyrenis etiamnunc bruma rigebat: |
875 | exiguane via legem convertimus anni? |
876 | imus in adversos axes, evolvimur orbe, |
877 | terga damus ferienda Noto; nunc forsitan ipsa est |
878 | sub pedibus iam Roma meis. solacia fati |
879 | haec petimus: veniant hostes, Caesarque sequatur |
880 | qua fugimus. ' sic dura suos patientia questus |
881 | exonerat. cogit tantos tolerare labores |
882 | summa ducis virtus, qui nuda fusus harena |
883 | excubat atque omni fortunam provocat hora. |
884 | omnibus unus adest fatis; quocumque vocatus |
885 | advolat atque ingens meritum maiusque salute |
886 | contulit, in letum vires; puduitque gementem |
887 | illo teste mori. quod ius habuisset in ipsum |
888 | ulla lues? casus alieno in pectore vincit |
889 | spectatorque docet magnos nil posse dolores. |
890 | vix miseris serum tanto lassata periclo |
891 | auxilium Fortuna dedit. gens unica terras |
892 | incolit a saevo serpentum innoxia morsu, |
893 | Marmaridae Psylli. par lingua potentibus herbis, |
894 | ipse cruor tutus nullumque admittere virus |
895 | vel cantu cessante potens. natura locorum |
896 | iussit ut inmunes mixtis serpentibus essent. |
897 | profuit in mediis sedem posuisse venenis. |
898 | pax illis cum morte data est. fiducia tanta est |
899 | sanguinis, in terras parvus cum decidit infans, |
900 | nequa sit externae Veneris mixtura timentes |
901 | letifica dubios explorant aspide partus. |
902 | utque Iovis volucer, calido cum protulit ovo |
903 | inplumis natos, solis convertit ad ortus: |
904 | qui potuere pati radios et lumine recto |
905 | sustinuere diem, caeli servantur in usus, |
906 | qui Phoebo cessere, iacent: sic pignora gentis |
907 | Psyllus habet, siquis tactos non horruit angues, |
908 | siquis donatis lusit serpentibus infans. |
909 | nec solum gens illa sua contenta salute |
910 | excubat hospitibus, contraque nocentia monstra |
911 | Psyllus adest populis. qui tum Romana secutus |
912 | signa, simul iussit statui tentoria ductor, |
913 | primum, quas valli spatium conprendit, harenas |
914 | expurgat cantu verbisque fugantibus angues. |
915 | ultima castrorum medicatus circumit ignis. |
916 | hic ebulum stridet peregrinaque galbana sudant, |
917 | et tamarix non laeta comas Eoaque costos |
918 | et panacea potens et Thessala centaurea |
919 | peucedanonque sonant flammis Erycinaque thapsos, |
920 | et larices fumoque gravem serpentibus urunt |
921 | habrotonum et longe nascentis cornua cervi. |
922 | sic nox tuta viris. at, siquis peste diurna |
923 | fata trahit, tunc sunt magicae miracula gentis |
924 | Psyllorumque ingens et rapti pugna veneni. |
925 | nam primum tacta designat membra saliva, |
926 | quae cohibet virus retinetque in vulnere pestem; |
927 | plurima tunc voluit spumanti carmina lingua |
928 | murmure continuo, nec dat suspiria cursus |
929 | vulneris aut minimum patiuntur fata tacere. |
930 | saepe quidem pestis nigris inserta medullis |
931 | excantata fugit; sed, siquod tardius audit |
932 | virus et elicitum iussumque exire repugnat, |
933 | tum super incumbens pallentia vulnera lambit |
934 | ore venena trahens et siccat dentibus artus, |
935 | extractamque potens gelido de corpore mortem |
936 | expuit; et cuius morsus superaverit anguis |
937 | iam promptum Psyllis vel gustu nosse veneni. |
938 | hoc igitur tandem levior Romana iuventus |
939 | auxilio late squalentibus errat in arvis. |
940 | bis positis Phoebe flammis, bis luce recepta |
941 | vidit hareniuagum surgens fugiensque Catonem. |
942 | iamque illi magis atque magis durescere pulvis |
943 | coepit et in terram Libye spissata redire, |
944 | iamque procul rarae nemorum se tollere frondes, |
945 | surgere congesto non culta mapalia culmo. |
946 | quanta dedit miseris melioris gaudia terrae |
947 | cum primum saevos contra videre leones! |
948 | proxima Leptis erat, cuius statione quieta |
949 | exegere hiemem nimbis flammisque carentem. |
950 | Caesar, ut Emathia satiatus clade recessit, |
951 | cetera curarum proiecit pondera soli |
952 | intentus genero; cuius vestigia frustra |
953 | terris sparsa legens fama duce tendit in undas, |
954 | Threiciasque legit fauces et amore notatum |
955 | aequor et Heroas lacrimoso litore turres, |
956 | qua pelago nomen Nepheleias abstulit Helle. |
957 | non Asiam brevioris aquae disterminat usquam |
958 | fluctus ab Europa, quamvis Byzantion arto |
959 | Pontus et ostriferam dirimat Calchedona cursu, |
960 | Euxinumque ferens parvo ruat ore Propontis. |
961 | Sigeasque petit famae mirator harenas |
962 | et Simoentis aquas et Graio nobile busto |
963 | Rhoetion et multum debentis vatibus umbras. |
964 | circumit exustae nomen memorabile Troiae |
965 | magnaque Phoebei quaerit vestigia muri. |
966 | iam silvae steriles et putres robore trunci |
967 | Assaraci pressere domos et templa deorum |
968 | iam lassa radice tenent, ac tota teguntur |
969 | Pergama dumetis: etiam periere ruinae. |
970 | aspicit Hesiones scopulos silvaque latentis |
971 | Anchisae thalamos; quo iudex sederit antro, |
972 | unde puer raptus caelo, quo vertice Nais |
973 | luxerit Oenone: nullum est sine nomine saxum. |
974 | inscius in sicco serpentem pulvere rivum |
975 | transierat, qui Xanthus erat. securus in alto |
976 | gramine ponebat gressus: Phryx incola manes |
977 | Hectoreos calcare vetat. discussa iacebant |
978 | saxa nec ullius faciem servantia sacri: |
979 | 'Herceas' monstrator ait 'non respicis aras?' |
980 | o sacer et magnus vatum labor! omnia fato |
981 | eripis et populis donas mortalibus aevum. |
982 | invidia sacrae, Caesar, ne tangere famae; |
983 | nam, siquid Latiis fas est promittere Musis, |
984 | quantum Zmyrnaei durabunt vatis honores, |
985 | venturi me teque legent; Pharsalia nostra |
986 | vivet, et a nullo tenebris damnabimur aevo. |
987 | ut ducis inplevit visus veneranda vetustas, |
988 | erexit subitas congestu caespitis aras |
989 | votaque turicremos non inrita fudit in ignes. |
990 | 'di cinerum, Phrygias colitis quicumque ruinas, |
991 | Aeneaeque mei, quos nunc Lavinia sedes |
992 | servat et Alba, lares, et quorum lucet in aris |
993 | ignis adhuc Phrygius, nullique aspecta virorum |
994 | Pallas, in abstruso pignus memorabile templo, |
995 | gentis Iuleae vestris clarissimus aris |
996 | dat pia tura nepos et vos in sede priore |
997 | rite vocat. date felices in cetera cursus, |
998 | restituam populos; grata vice moenia reddent |
999 | Ausonidae Phrygibus, Romanaque Pergama surgent.' |
1000 | sic fatus repetit classes et tota secundis |
1001 | vela dedit Coris, avidusque urguente procella |
1002 | Iliacas pensare moras Asiamque potentem |
1003 | praevehitur pelagoque Rhodon spumante relinquit. |
1004 | septima nox Zephyro numquam laxante rudentes |
1005 | ostendit Phariis Aegyptia litora flammis. |
1006 | sed prius orta dies nocturnam lampada texit |
1007 | quam tutas intraret aquas. ibi plena tumultu |
1008 | litora et incerto turbatas murmure voces |
1009 | accipit, ac dubiis veritus se credere regnis |
1010 | abstinuit tellure rates. sed dira satelles |
1011 | regis dona ferens medium provectus in aequor |
1012 | colla gerit Magni Phario velamine tecta |
1013 | ac prius infanda commendat crimina voce. |
1014 | 'terrarum domitor, Romanae maxime gentis, |
1015 | et, quod adhuc nescis, genero secure perempto, |
1016 | rex tibi Pellaeus belli pelagique labores |
1017 | donat et Emathiis quod solum defuit armis |
1018 | exhibet. absenti bellum civile peractum est: |
1019 | Thessalicas quaerens Magnus reparare ruinas |
1020 | ense iacet nostro. tanto te pignore, Caesar, |
1021 | emimus; hoc tecum percussum est sanguine foedus. |
1022 | accipe regna Phari nullo quaesita cruore, |
1023 | accipe Niliaci ius gurgitis, accipe quidquid |
1024 | pro Magni cervice dares; dignumque clientem |
1025 | castris crede tuis cui tantum fata licere |
1026 | in generum volvere tuum. nec vile putaris |
1027 | hoc meritum, facili nobis quod caede peractum est. |
1028 | hospes avitus erat, depulso sceptra parenti |
1029 | reddiderat. quid plura feram? tu nomina tanto |
1030 | invenies operi, vel famam consule mundi. |
1031 | si scelus est, plus te nobis debere fateris, |
1032 | quod scelus hoc non ipse facis. ' sic fatus opertum |
1033 | detexit tenuitque caput. iam languida morte |
1034 | effigies habitum noti mutacerat oris. |
1035 | non primo Caesar damnavit munera visu |
1036 | avertitque oculos; vultus, dum crederet, haesit; |
1037 | utque fidem vidit sceleris tutumque putavit |
1038 | iam bonus esse socer, lacrimas non sponte cadentis |
1039 | effudit gemitusque expressit pectore laeto, |
1040 | non aliter manifesta potens abscondere mentis |
1041 | gaudia quam lacrimis, meritumque inmane tyranni |
1042 | destruit et generi mavult lugere revolsum |
1043 | quam debere caput. qui duro membra senatus |
1044 | calcarat vultu, qui sicco lumine campos |
1045 | viderat Emathios, uni tibi, Magne, negare |
1046 | non audet gemitus. o sors durissima fati! |
1047 | huncine tu, Caesar, scelerato Marte petisti |
1048 | qui tibi flendus erat? nunc mixti foedera tangunt |
1049 | te generis? nunc gnata iubet maerere neposque? |
1050 | credis apud populos Pompei nomen amantis |
1051 | hoc castris prodesse tuis? fortasse tyranni |
1052 | tangeris invidia, captique in viscera Magni |
1053 | hoc alii licuisse doles, quererisque perisse |
1054 | vindictam belli raptumque e iure superbi |
1055 | victoris generum. quisquis te flere coegit |
1056 | impetus, a vera longe pietate recessit. |
1057 | scilicet hoc animo terras atque aequora lustras, |
1058 | necubi suppressus pereat gener. o bene rapta |
1059 | arbitrio mors ista tuo! quam magna remisit |
1060 | crimina Romano tristis fortuna pudori, |
1061 | quod te non passa est misereri, perfide, Magni |
1062 | viventis! nec non his fallere vocibus audet |
1063 | adquiritque fidem simulati fronte doloris: |
1064 | 'aufer ab aspectu nostro funesta, satelles, |
1065 | regis dona tui. peius de Caesare vestrum |
1066 | quam de Pompeio meruit scelus; unica belli |
1067 | praemia civilis, victis donare salutem, |
1068 | perdidimus. quod si Phario germana tyranno |
1069 | non invisa foret, potuissem reddere regi |
1070 | quod meruit, fratrique tuum pro munere tali |
1071 | misissem, Cleopatra, caput. secreta quid arma |
1072 | movit et inseruit nostro sua tela labori? |
1073 | ergo in Thessalicis Pellaeo fecimus arvis |
1074 | ius gladio? vestris quaesita licentia regnis? |
1075 | non tuleram Magnum mecum Romana regentem: |
1076 | te, Ptolemaee, feram? frustra civilibus armis |
1077 | miscuimus gentes, siqua est hoc orbe potestas |
1078 | altera quam Caesar, si tellus ulla duorum est. |
1079 | vertissem Latias a vestro litore proras: |
1080 | famae cura vetat, ne non damnasse cruentam |
1081 | sed videar timuisse Pharon. nec fallere vosmet |
1082 | credite victorem: nobis quoque tale paratum |
1083 | litoris hospitium; ne sic mea colla gerantur |
1084 | Thessaliae fortuna facit. maiore profecto |
1085 | quam metui poterat discrimine gessimus arma: |
1086 | exilium generique minas Romamque timebam: |
1087 | poena fugae Ptolemaeus erat. sed parcimus annis |
1088 | donamusque nefas. sciat hac pro caede tyrannus |
1089 | nil venia plus posse dari. vos condite busto |
1090 | tanti colla ducis, sed non ut crimina solum |
1091 | vestra tegat tellus: iusto date tura sepulchro |
1092 | et placate caput cineresque in litore fusos |
1093 | colligite atque unam sparsis date manibus urnam. |
1094 | sentiat adventum soceri vocesque querentis |
1095 | audiat umbra pias. dum nobis omnia praefert, |
1096 | dum vitam Phario mavult debere clienti, |
1097 | laeta dies rapta est populis, concordia mundo |
1098 | nostra perit. caruere deis mea vota secundis, |
1099 | ut te conplexus positis felicibus armis |
1100 | adfectus a te veteres vitamque rogarem, |
1101 | Magne, tuam dignaque satis mercede laborum |
1102 | contentus par esse tibi. tunc pace fideli |
1103 | fecissem ut victus posses ignoscere divis, |
1104 | fecisses ut Roma mihi. ' nec talia fatus |
1105 | invenit fletus comitem nec turba querenti |
1106 | credidit: abscondunt gemitus et pectora laeta |
1107 | fronte tegunt, hilaresque nefas spectare cruentum, |
1108 | o bona libertas, cum Caesar lugeat, audent. |